W poprzednim artykule poruszony został temat umowy o dzieło zarówno w odniesieniu do jej cywilistycznych aspektów jak też jako alternatywna forma nawiązania stosunku pracy. Drugą z form zatrudnienia na którą decydują się pracodawcy i pracownicy, gdy nie chcą zawierać umowy o pracę, jest umowa zlecenie. Umowa ta, podobnie jak umowa o dzieło została uregulowana w kodeksie cywilnym. I choć wielu osobom wydaje się, że można je stosować zamiennie to umowa o dzieło oraz umowa zlecenie w znaczący sposób różnią się od siebie.
Najważniejszą różnicą jest to, że umowa o dzieło jest umową rezultatu, natomiast umowa zlecenie to umowa starannego działania. Aby umowa o dzieło doszła do skutku i została w odpowiedni sposób wykonana konieczne jest powstanie dzieła czyli materialnego substratu. Może być to obraz, może być to wykonanie utworu, protezy, napisanie wiersza, utworu. Jeśli chodzi o umowę zlecenie to tutaj najważniejsze jest staranne działanie w wykonywaniu powierzonych zadań. W umowie zlecenia nikt nie zobowiązuje się do tego, że materialny substrat powstanie, ale strona zobowiązuje się podejmować ku temu działania. Najłatwiej różnice pomiędzy tymi umowami przedstawić w oparciu o stosunek łączący prawnika z klientem. Prawnik nie zobowiązuje się wygrać sprawy – nie jest to więc umowa o dzieło. Prawnik zobowiązuje się podejmować wszelkie starania, reprezentować swojego klienta, ale nie może dać gwarancji że sprawę wygra – jest to więc umowa zlecenia.
Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Warto jednak wskazać, że w tradycyjnym, potocznym rozumieniu umowa zlecenia nie dotyczy dokonania czynności prawnej a czynności faktycznych i podstawą prawną do stosowania tych przepisów do czynności faktycznych jest przepis art. 750 kodeksu cywilnego zgodnie z którym „do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu”.
Stronami umowy zlecenie są dający zlecenie potocznie zwany zleceniodawcą oraz przyjmujący zlecenie potocznie zwany zleceniobiorcą. Świadczeniem zleceniobiorcy jest dokonanie określonej czynności natomiast jeśli chodzi o świadczenie dającego zlecenie będzie nim zapłata określonego wynagrodzenia. Może się zdarzyć tak, że strony umówią się albo będzie wynikało z okoliczności, że wynagrodzenie się nie należy, jednakże taka sytuacja należy do rzadkości. Zdecydowana większość przypadków umów zlecenie dotyczy zleceń odpłatnych. Jeśli strony w umowie nie wskażą wysokości wynagrodzenia oraz nie ma obowiązującej taryfy w tym zakresie, należy się wynagrodzenie odpowiadające wykonanej pracy.
Przyjmujący zlecenie zobowiązany jest do tego, aby wykonać zlecenie samodzielnie. To on jest stroną umowy i to jemu powierzono dokonanie określonych czynności wobec czego niezasadnym byłoby powierzenie dokonania czynności osobie trzeciej. Może się jednak zdarzyć tak, że strony wskażą w umowie, że jest to możliwe. Może to również wynikać ze zwyczaju. W takiej sytuacji przyjmujący zlecenie obowiązany jest zawiadomić niezwłocznie dającego zlecenie o osobie i o miejscu zamieszkania swego zastępcy i w razie zawiadomienia odpowiedzialny jest tylko za brak należytej staranności w wyborze zastępcy. Jednocześnie zastępca odpowiedzialny jest za wykonanie zlecenia także względem dającego zlecenie. Jeżeli przyjmujący zlecenie ponosi odpowiedzialność za czynności swego zastępcy jak za swoje własne czynności, ich odpowiedzialność jest solidarna. W sytuacji jednak, gdyby powierzenie wykonania czynności innej osobie było niemożliwe (ponieważ nie wynika ze zwyczaju oraz strony nie zastrzegły tego w umowie), a przyjmujący zlecenie i tak powierzy wykonanie czynności innej osobie, a rzecz należąca do dającego zlecenie uległa przy wykonywaniu zlecenia utracie lub uszkodzeniu, przyjmujący zlecenie jest odpowiedzialny także za utratę lub uszkodzenie przypadkowe, chyba że jedno lub drugie nastąpiłoby również wtedy, gdyby sam zlecenie wykonywał.
Przepisy kodeksu cywilnego szczegółowo regulują obowiązki stron związane z umową zlecenia. Przyjmujący zlecenie powinien udzielać dającemu zlecenie potrzebnych wiadomości o przebiegu sprawy, a po wykonaniu zlecenia lub po wcześniejszym rozwiązaniu umowy złożyć mu sprawozdanie. Powinien mu wydać wszystko, co przy wykonaniu zlecenia dla niego uzyskał, chociażby w imieniu własnym. Ponadto, przyjmującemu zlecenie nie wolno używać we własnym interesie rzeczy i pieniędzy dającego zlecenie. Od sum pieniężnych zatrzymanych ponad potrzebę wynikającą z wykonywania zlecenia powinien płacić dającemu zlecenie odsetki ustawowe. Ponadto, dający zlecenie powinien zwrócić przyjmującemu zlecenie wydatki, które ten poczynił w celu należytego wykonania zlecenia, wraz z odsetkami ustawowymi; powinien również zwolnić przyjmującego zlecenie od zobowiązań, które ten w powyższym celu zaciągnął w imieniu własnym. Przyjmujący zlecenie nie wolno używać we własnym interesie rzeczy i pieniędzy dającego zlecenie. Od sum pieniężnych zatrzymanych ponad potrzebę wynikającą z wykonywania zlecenia powinien płacić dającemu zlecenie odsetki ustawowe. Jeśli wykonanie zlecenia wymaga poczynienia wydatków przez przyjmującego zlecenie, dający zlecenie powinien na żądanie przyjmującego udzielić mu odpowiedniej zaliczki. Oczywiście, strony umawiają się na określony sposób wykonania zlecenia. Jednak przyjmujący zlecenie może bez uprzedniej zgody dającego zlecenie odstąpić od wskazanego przez niego sposobu wykonania zlecenia, jeżeli nie ma możności uzyskania jego zgody, a zachodzi uzasadniony powód do przypuszczenia, że dający zlecenie zgodziłby się na zmianę, gdyby wiedział o istniejącym stanie rzeczy
Wynagrodzenie za zlecenie, jeśli było ono odpłatne, należy się przyjmującemu dopiero po wykonaniu zlecenia, chyba że co innego wynika z umowy lub z przepisów szczególnych. W sytuacji, gdy kilka osób dało lub przyjęło zlecenie wspólnie, ich odpowiedzialność względem drugiej strony jest solidarna.
Szczegółowo została uregulowana kwestia wypowiedzenia umowy zlecenia. Tutaj żadna ze stron nie jest chroniona przed zakończeniem stosunku prawnego. Dający zlecenie może je bowiem wypowiedzieć w każdym czasie. Powinien jednak zwrócić przyjmującemu zlecenie wydatki, które ten poczynił w celu należytego wykonania zlecenia; w razie odpłatnego zlecenia obowiązany jest uiścić przyjmującemu zlecenie część wynagrodzenia odpowiadającą jego dotychczasowym czynnościom, a jeżeli wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, powinien także naprawić szkodę. Z drugiej jednak strony, Przyjmujący zlecenie może je wypowiedzieć w każdym czasie. Jednakże gdy zlecenie jest odpłatne, a wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, przyjmujący zlecenie jest odpowiedzialny za szkodę. Jednocześnie, żadna ze stron nie może z góry zrzec się uprawnienia do wypowiedzenia zlecenia z ważnych powodów.
Wbrew temu co mogłoby się wydawać, śmierć jednej ze stron nie zawsze powoduje wygaśnięcie stosunku prawnego zlecenia. Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego w braku odmiennej umowy zlecenie nie wygasa ani wskutek śmierci dającego zlecenie, ani wskutek utraty przez niego zdolności do czynności prawnych. Jeżeli jednak, zgodnie z umową, zlecenie wygasło, przyjmujący zlecenie powinien, gdyby z przerwania powierzonych mu czynności mogła wyniknąć szkoda, prowadzić te czynności nadal, dopóki spadkobierca albo przedstawiciel ustawowy dającego zlecenie nie będzie mógł zarządzić inaczej. Jednocześnie w braku odmiennej umowy zlecenie wygasa wskutek śmierci przyjmującego zlecenie albo wskutek utraty przez niego pełnej zdolności do czynności prawnych. Jak widać, w tym zakresie, strony są uprawnione do odmiennego uregulowania łączącego je stosunku prawnego.
Na koniec warto wskazać, że przepisy prawa regulują minimalną stawkę na umowie zlecenie. Obowiązek wypłaty minimalnej stawki godzinowej ma przedsiębiorca albo inna jednostka organizacyjna, na przykład urząd. Minimalnej stawki godzinowej nie trzeba stosować w umowach zawieranych między osobami fizycznymi, które nie prowadzą działalności gospodarczej. Strony nie muszą w umowie określać wynagrodzenia w stawce godzinowej. Wynagrodzenie może być określone dowolnie, na przykład w stawce miesięcznej. Jednak wypłacone wynagrodzenie, w przeliczeniu na godzinę wykonanej pracy, nie może być niższe niż gwarantowana minimalna stawka godzinowa obowiązująca w danym roku. Od 1 stycznia 2021 r. minimalna stawka godzinowa wynosi 18,30 zł brutto. Minimalna stawka godzinowa to kwota, która przysługuje zleceniobiorcy za każdą godzinę wykonanego zlecenia lub świadczonych usług. Ta kwota podlega opodatkowaniu i oskładkowaniu, według zasad ogólnych, a także ewentualnym potrąceniom wierzytelności oraz egzekucji.
Minimalnej stawki nie trzeba jednak stosować w określonych sytuacjach, między innymi w stosunkach prawnych gdzie przyjmującemu zlecenie przysługuje wynagrodzenie prowizyjne czyli takie, które jest uzależnione od osiąganych przez niego wyników.Wyniki od których może być uzależnione wynagrodzeniem prowizyjne, to na przykład: liczba zawartych umów, wartość zawartych umów, sprzedaż, obrót, pozyskane zlecenia, wykonane usługi lub uzyskane należności.
Reasumując, umowa zlecenie to ciekawa alternatywa dla umowy o prace, w szczególności dla osób, które nie są w stanie świadczyć pracy na etat i interesuje je bardziej elastyczna forma zatrudnienia. Umowa ta jest jednak umową prawa cywilnego i nie obowiązuje wobec niej ochrona pracownika uregulowana w kodeksie pracy.
